Badania

Oddziaływanie masażu mioceralnego na organizm

MM  oddziałuje  na organizm poprzez receptory dotyku i brzuszne zakończenia nerwowe. Relaksacja brzuszna przekłada się natomiast na cały układ nerwowy w osi brzuch - mózg, w tym na pobudzenie pozytywnej mikrobioty, układu hormonalnego i fizykalnego (perystaltyka jelit).
Poniżej przedstawiam skrót wybranych badań ukazujących w szerszym kontekście związek różnych czynników wpływających na stan naszego zdrowia i samopoczucia.

Oś jelitowo-mózgowa a emocje – dwukierunkowa komunikacja jelit i mózgu

Oś jelitowo-mózgowa to sieć dwukierunkowej komunikacji między układem nerwowym a przewodem pokarmowym. Obejmuje połączenia neuronalne (nerwy trzewne, w tym nerw błędny), sygnały hormonalne oraz immunologiczne ( The gut-brain axis: interactions between enteric microbiota, central and enteric nervous systems - PMC ). W ten sposób mózgowe ośrodki emocjonalne i poznawcze łączą się z funkcjami jelitowymi – stan jelit może wpływać na nasze samopoczucie, a stany emocjonalne oddziałują na pracę przewodu pokarmowego ( The gut-brain axis: interactions between enteric microbiota, central and enteric nervous systems - PMC ). Najnowsze badania podkreślają kluczową rolę mikrobioty jelitowej w tej osi komunikacyjnej, wykazując że sygnały z mikroorganizmów jelitowych mogą modyfikować funkcje mózgu i odwrotnie ( The gut-brain axis: interactions between enteric microbiota, central and enteric nervous systems - PMC ). Przykładem zaburzenia tej delikatnej równowagi jest zespół jelita drażliwego (IBS), w którym jednocześnie występują objawy żołądkowo-jelitowe oraz lęk czy depresja, często towarzyszy temu dysbioza mikrobioty (zaburzony skład bakterii) ( The gut-brain axis: interactions between enteric microbiota, central and enteric nervous systems - PMC ).

Dowody kliniczne i przedkliniczne: Nieprawidłowy skład mikrobioty (dysbioza) stwierdza się u pacjentów z zaburzeniami nastroju i lękowymi ( The gut-brain axis: interactions between enteric microbiota, central and enteric nervous systems - PMC ). U zwierząt doświadczalnych wykazano, że manipulacje mikrobiotą wpływają na zachowanie: pozbawione bakterii myszy germ-free mają wyraźne odchylenia neurobehawioralne w porównaniu z normalnymi (The Gut–Kidney Axis in Chronic Kidney Diseases) (The Gut–Kidney Axis in Chronic Kidney Diseases). Oś jelitowo-mózgowa jest więc uznawana za istotny czynnik kształtujący afekt, motywację i funkcje poznawcze człowieka ( The gut-brain axis: interactions between enteric microbiota, central and enteric nervous systems - PMC ). Jej mechanizmy obejmują złożone interakcje neuro-immuno-endokrynne (m.in. sygnały nerwowe, cytokiny zapalne, hormony stresu), które wspólnie wpływają na to, jak powstają i regulują się emocje ( The gut-brain axis: interactions between enteric microbiota, central and enteric nervous systems - PMC ).

Mikrobiota jelitowa jako źródło neuroaktywnych substancji

Flora jelitowa pełni rolę „chemicznej fabryki”, wytwarzając liczne metabolity i neuroprzekaźniki oddziałujące na układ nerwowy. Około 90% serotoniny w organizmie powstaje w komórkach enteroendokrynnych jelit (tzw. komórki chromochłonne). Mikroorganizmy jelitowe mogą zwiększać lub zmniejszać produkcję serotoniny – niektóre bakterie (np. Candida, Streptococcus, Escherichia, Enterococcus) potrafią wręcz syntetyzować serotoninę. Zaobserwowano, że podwyższony poziom serotoniny w jelitach sprzyja rozwojowi pewnych pożytecznych bakterii (przetrwalnikujących). Z kolei serotonina oddziałuje nie tylko lokalnie (regulując motorykę jelit i funkcje immunologiczne), ale też pośrednio wpływa na mózg – uczestniczy w komunikacji jelit z układem nerwowym i modulacji nastroju (Frontiers | Communication of gut microbiota and brain via immune and neuroendocrine signaling).

Inne neuroprzekaźniki: Jelita i ich mikrobiota biorą udział w metabolizmie także innych monoamin. Bakterie jelitowe mogą syntetyzować dopaminę i noradrenalinę – np. gatunki z rodzaju Bacillus czy Escherichia coli wytwarzają dopaminę, a niektóre te same oraz Proteus – noradrenalinę. Dzięki temu mikrobiota dostarcza prekursorów neuroprzekaźników i może modulować ich poziomy. Ważny hamujący neuroprzekaźnik – kwas gamma-aminomasłowy (GABA) – również powstaje w jelicie: bifidobakterie i pałeczki kwasu mlekowego znane są z produkcji GABA. Co więcej, podawanie probiotyku Lactobacillus rhamnosus u myszy zwiększa ekspresję receptorów GABA w korze mózgowej i obniża w regionach związanych z lękiem (hipokampie, ciele migdałowatym), co zbiegało się z efektem przeciwlękowym. Efekt ten zanikał po przecięciu nerwu błędnego, co dowodzi, że sygnały z bakterii jelitowych (np. poprzez GABA) docierają do mózgu właśnie tą drogą.

Metabolity bakteryjne: Poza klasycznymi neuroprzekaźnikami, mikrobiota wytwarza szereg metabolitów o aktywności neuroaktywnej. Kluczowe są krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe (SCFA) – octan, propionian, maślan – powstające przy fermentacji błonnika. SCFA mogą przekraczać barierę krew-mózg i bezpośrednio oddziaływać na neurony (The Gut–Kidney Axis in Chronic Kidney Diseases). Działają też na nerw błędny poprzez receptory w ścianie jelita – np. maślan aktywuje aferentne włókna błędne, a octan stymuluje je za pośrednictwem uwalnianej cholecystokininy. Te krótkołańcuchowe kwasy wpływają na ekspresję neurotrofin w mózgu (np. BDNF, czynnik wzrostu nerwów) i mogą poprawiać neurogenezę oraz plastyczność synaps, jak pokazano w badaniach na gryzoniach. Inny metabolit mikrobioty – indol (produkt rozkładu tryptofanu) – również wpływa na mózg; u szczurów stwierdzono, że indole bakteryjne mogą zmieniać aktywność neuronów i zachowanie lękowe (Frontiers | Communication of gut microbiota and brain via immune and neuroendocrine signaling).

Sygnalizacja nerwowa: rola nerwu błędnego i jelitowego układu nerwowego

Najszybszą drogą komunikacji między jelitami a mózgiem są połączenia nerwowe. Kluczowym „kablem” jest nerw błędny (X) – biegnący od mózgu do narządów wewnętrznych nerw czaszkowy, który w ~80% składa się z włókien czuciowych przekazujących informacje z narządów (w tym z jelit) do mózgu. Badania potwierdzają, że nerw błędny jest integralną częścią osi jelitowo-mózgowej, tworząc bezpośrednie anatomiczne połączenie umożliwiające sygnalizację z jelit i mikrobioty do ośrodkowego układu nerwowego. Włókna czuciowe błędnego rozgałęziają się w ścianie przewodu pokarmowego – znajdują się pod nabłonkiem jelitowym, wokół krypt jelitowych oraz w okolicy gruczołów odźwiernikowych żołądka. Zakończenia te reagują na bodźce mechaniczne (rozciąganie ściany, ruch treści) oraz chemiczne. Chemodetekcja obejmuje wychwytywanie sygnałów pochodzenia mikrobiologicznego i pokarmowego: np. receptory nerwu błędnego wykrywają metabolity bakterii takie jak SCFA, a także peptydy jelitowe (np. CCK) uwalniane pod wpływem obecności składników pokarmowych. Stwierdzono, że maślan (SCFA produkowany przez bakterie fermentujące błonnik) może bezpośrednio aktywować nerw błędny, a inny metabolit bakteryjny – lipopolisacharyd (LPS) z błon bakterii Gram(-) – pobudza receptory TLR na neuronach błędnych, co przekazuje sygnał zapalny do mózgu (Frontiers | Communication of gut microbiota and brain via immune and neuroendocrine signaling).

Dowody doświadczalne: Rola nerwu błędnego została pięknie zilustrowana w eksperymentach z probiotykami. Wspomniane wcześniej badanie Bravo et al. pokazało, że podawanie myszy probiotyku Lactobacillus rhamnosus poprawiało jej zachowanie (mniej objawów lękowych) i zmieniało ekspresję receptorów neuroprzekaźników w mózgu – ale tylko przy nienaruszonym nerwie błędnym. Gdy przecięto nerw błędny (wagotomia), probiotyk przestał wywierać efekt na mózg, co dowodzi że sygnał wędrował do mózgu właśnie przez nerw błędny. Ponadto pobudzenie włókien błędnych w rdzeniu przedłużonym aktywuje ośrodek stresu (jądro NTS -> podwzgórze) i może wpływać na reakcję osi HPA (Frontiers | Communication of gut microbiota and brain via immune and neuroendocrine signaling), wskazując jak sygnały z jelit modulują wydzielanie hormonów stresowych.

Obok nerwu błędnego istotny jest jelitowy układ nerwowy (ENS) – sieć neuronów w ścianie przewodu pokarmowego nazywana czasem "drugim mózgiem". ENS działa częściowo niezależnie, regulując motorykę i sekrecję w jelicie, ale komunikuje się z OUN przez neurony autonomiczne. Podrażnienie receptorów w jelitach (np. bólowych, rozciągania) może wywołać sygnały do mózgu skutkujące odczuciami takimi jak dyskomfort, nudności czy tzw. "uczucie trzewne", które często towarzyszy emocjom (np. „motyle w brzuchu” przy zakochaniu czy ucisk w żołądku przy stresie). Zatem sygnały nerwowe z wnętrza ciała kształtują nasz stan emocjonalny: mózg interpretuje impulsy z narządów wewnętrznych jako część składową odczuwania emocji (koncepcja interocepcji). Długotrwałe nadmierne sygnały z jelit (np. w przewlekłym bólu brzucha przy chorobach zapalnych) mogą sprzyjać rozwinięciu stanów lękowych, zaś stymulacja nerwu błędnego (np. technikami relaksacyjnymi, oddechowymi) często działa uspokajająco.

Hormony stresu i układ endokrynny w osi jelitowo-mózgowej

Oś podwzgórze–przysadka–nadnercza (HPA), główny układ hormonalny stresu, jest nierozerwalnie spleciona z osią jelitowo-mózgową. Pod wpływem stresu psychicznego lub sygnałów zapalnych z obwodu, podwzgórze wydziela kortykoliberynę (CRF), która stymuluje przysadkę do uwalniania ACTH, a to z kolei pobudza nadnercza do produkcji kortyzolu – hormonu stresu. Kortyzol działa na wiele organów, w tym na mózg (zmieniając reakcje emocjonalne) oraz na jelita (wpływając np. na przepuszczalność bariery jelitowej i odpowiedź immunologiczną) ( The gut-brain axis: interactions between enteric microbiota, central and enteric nervous systems - PMC ).

Wpływ mikrobioty na oś HPA: Istnieją dowody, że mikrobiota jelitowa współkształtuje rozwój i wrażliwość osi HPA. Już w klasycznym badaniu Sudo et al. (2004) wykazano, że myszy pozbawione mikrobiomu (germ-free) reagują na stres znacznie silniej – miały nadmiernie podwyższony poziom kortykosteronu po ekspozycji na stres, w porównaniu z myszami o prawidłowej florze. Przywrócenie mikrobioty lub podanie Bifidobacterium normalizowało tę nadmierną reakcję stresową, co sugeruje, że obecność „dobrych” bakterii od młodości uczy układ stresowy prawidłowej regulacji (Frontiers | Communication of gut microbiota and brain via immune and neuroendocrine signaling). Oś HPA i mikrobiota komunikują się też w drugą stronę: przewlekły stres potrafi uszkadzać barierę jelitową i zaburzać skład flory. Stwierdzono, że hormony stresu (glikokortykoidy, katecholaminy) zwiększają przepuszczalność jelit i sprzyjają dysbiozie. W modelach zwierzęcych stres prowadził do spadku Lactobacillus w jelitach i przerostu mniej korzystnych bakterii, a podanie Lactobacillus z kolei mogło obniżyć poziom kortykosteronu i złagodzić objawy lękowe (Frontiers | Communication of gut microbiota and brain via immune and neuroendocrine signaling). To błędne koło: stres -> dysbioza -> nasilenie sygnałów zapalnych -> dalsza aktywacja HPA, które może być przerwane przez interwencje w mikrobiocie.

Inne hormony jelitowe: Jelita są największym organem endokrynnym – komórki enteroendokrynne wydzielają hormony regulujące trawienie i apetyt, które oddziałują też na nastrój i energię. Grelina, hormon głodu produkowany głównie w żołądku, przenika do mózgu i wpływa na ośrodki nagrody oraz stresu; paradoksalnie, przewlekle podwyższona grelina (np. w głodzeniu) może wywoływać efekty antydepresyjne, co interpretuje się jako mechanizm adaptacyjny zwiększający poszukiwanie pokarmu przy niedoborze kalorii. Z kolei hormony sytości, jak cholecystokinina (CCK) z dwunastnicy czy peptyd YY (PYY) i GLP-1 z jelita krętego i okrężnicy, aktywują szlaki nerwu błędnego sygnalizując do mózgu o najedzeniu – przyczyniając się do uczucia spokoju po posiłku (Frontiers | Communication of gut microbiota and brain via immune and neuroendocrine signaling). Niektóre z tych peptydów jelitowych wpływają na emocje: np. CCK podawana do OUN wywołuje napady lęku (co jest modelem ataku paniki), zaś GLP-1 ma działanie neuroprotekcyjne i modulujące zachowanie (agonistów GLP-1 bada się jako leki nie tylko na cukrzycę, ale i choroby neurodegeneracyjne). Mikrobiota może modulować uwalnianie tych hormonów – np. SCFA stymulują komórki L do wydzielania GLP-1 i PYY, co wpływa na glikemię i sytość (The Gut–Kidney Axis in Chronic Kidney Diseases). W ten sposób flora jelitowa pośrednio, przez zmiany hormonalne, reguluje ośrodki nastroju i apetytu w mózgu.

Warto wspomnieć, że mikrobiota reguluje również metabolizm tryptofanu – aminokwasu będącego prekursorem serotoniny i melatoniny. Wątroba produkuje enzym (TDO), który rozkłada tryptofan do kynureniny, zmniejszając pulę dostępnego tryptofanu dla syntezy serotoniny w mózgu. Skład mikrobioty może wpływać na tę ścieżkę (tzw. szlak kynureninowy), promując powstawanie metabolitów prozapalnych lub neuroaktywnych. Zaburzenia tego szlaku obserwuje się u osób z depresją – część tryptofanu przekształca się w nadmiarze w kinureniny o działaniu neurotoksycznym zamiast w serotoninę. Istnieją przesłanki, że korzystne bakterie mogą przeciwdziałać temu zjawisku, wspierając bardziej efektywne wykorzystanie tryptofanu do produkcji neuroprzekaźników (Frontiers | Communication of gut microbiota and brain via immune and neuroendocrine signaling).

Układ immunologiczny, stan zapalny a nastrój

Kolejnym filarem osi jelitowo-mózgowej jest sygnalizacja immunologiczna. Ściana jelit pełni rolę bariery – zapobiega przedostawaniu się drobnoustrojów do krwi, ale przepuszcza sygnały chemiczne. Jeśli bariera jelitowa zostaje uszkodzona (np. w wyniku stresu, diety lub infekcji), do krwiobiegu mogą przenikać elementy bakterii (np. LPS) i aktywować odpowiedź odpornościową (The Gut–Kidney Axis in Chronic Kidney Diseases). Powstaje wtedy stan zapalny, który ma konsekwencje ogólnoustrojowe, w tym dla mózgu. Prozapalne cytokiny takie jak interleukina-1β, IL-6 czy czynnik martwicy nowotworów (TNF-α) mogą przekraczać barierę krew-mózg lub oddziaływać na nerw błędny i oś HPA, wpływając na zachowanie (Frontiers | Communication of gut microbiota and brain via immune and neuroendocrine signaling). Już w latach 90. wykazano, że podanie zdrowym zwierzętom cytokin zapalnych wywołuje u nich objawy przypominające depresję (tzw. zachowanie chorobowe: apatia, wycofanie, anhedonia). U ludzi terapia cytokinami (np. interferonem w WZW) również często powoduje nasilone objawy depresyjne – potwierdzając, że cytokiny mogą indukować zmiany emocjonalne.

Jelita jako centrum immunologiczne: W tkance okołojelitowej znajduje się GALT – jelitowy układ limfatyczny, zawierający komórki odpornościowe gotowe reagować na mikrobiotę. Symbiotyczne bakterie uczą nasz układ immunologiczny tolerancji, m.in. poprzez indukcję regulatorowych limfocytów T (Treg) wydzielających przeciwzapalne cytokiny IL-10 i TGF-β (Frontiers | Communication of gut microbiota and brain via immune and neuroendocrine signaling). Z kolei patogenne bakterie aktywują odpowiedź Th1/Th17 z produkcją cytokin prozapalnych. Ciągła sygnalizacja pomiędzy mikrobiotą a układem odpornościowym sprawia, że zmiana składu flory może przechylić równowagę w kierunku stanu zapalnego. Dysbioza często wiąże się ze wzrostem poziomu endotoksyn (LPS) we krwi i przewlekłym mikrozapaleniem, które jest obserwowane u pacjentów z depresją i zaburzeniami lękowymi. Hipoteza depresji zapalnej głosi, że u części osób podwyższone markery zapalne (np. CRP, IL-6) przyczyniają się do objawów depresji poprzez wpływ na neurotransmisję monoaminową i aktywację osi stresu.

Wpływ mikrobioty na stan zapalny mózgu: Badania sugerują, że mikrobiom kształtuje także odporność w obrębie ośrodkowego układu nerwowego. U myszy pozbawionych bakterii stwierdzono zaburzenia w dojrzewaniu mikrogleju – komórek odpornościowych mózgu odpowiedzialnych za jego "sprzątanie" i reakcje zapalne (Frontiers | Avenues within the gut-liver-brain axis linking chronic liver disease and symptoms). Nieprawidłowo ukształtowany mikroglej może nadmiernie produkować cytokiny prozapalne w mózgu. Co więcej, sygnały zapalne z jelit (np. LPS, IL-1) zwiększają przepuszczalność bariery krew-mózg, umożliwiając przenikanie komórek i mediatorów zapalnych do tkanki nerwowej. To zjawisko może prowadzić do neurozapalenia – stanu wiązanego z patogenezą depresji, lęku, a także chorób neurodegeneracyjnych. Przykładowo, w przewlekłych chorobach zapalnych jelit lub chorobach autoimmunologicznych często współwystępują objawy depresyjne; ich nasilenie koreluje z poziomem cytokin we krwi. Redukcja stanu zapalnego (farmakologicznie lub poprzez probiotyki) nieraz przynosi poprawę nastroju, co potwierdza immunologiczną modulację emocji.

Dowody z transplantacji mikrobioty: Silnym argumentem za istnieniem osi zapalnej jelito-mózg są eksperymenty z przeszczepianiem flory kałowej. W jednym z badań przeniesiono mikrobiotę od myszy poddawanych przewlekłemu stresowi (model depresji) do jelit zdrowych myszy – biorcy takiego transplantu zaczęli przejawiać zachowania lękowo-depresyjne podobne do dawców. Towarzyszył temu wzrost poziomu cytokin prozapalnych (IFN-γ, TNF-α) w ich hipokampie, co sugeruje, że dysbiotyczna mikrobiota indukowała stan zapalny w mózgu prowadząc do zmian zachowania (Fecal microbiota transplantation from chronic unpredictable mild stress mice donors affects anxiety-like and depression-like behavior in recipient mice via the gut microbiota-inflammation-brain axis - PubMed). Transplantacja od dawcy zdrowego takich efektów nie wywoływała. Analogiczne wyniki uzyskano przeszczepiając kał od pacjentów z depresją do jelit szczurów – wywoływał on u zwierząt objawy anhedonii i lęku, podczas gdy flora od osób zdrowych miała działanie „antydepresyjne” ( Faecal microbiota transplantation from patients with depression or healthy individuals into rats modulates mood-related behaviour - PMC ). To bezpośredni dowód, że skład mikrobioty może determinować stan zapalny i neurochemię mózgu, wpływając na emocje.

Wpływ jelit na inne narządy wewnętrzne i ich związek z emocjami

Oś jelitowo-mózgowa nie funkcjonuje w izolacji – jelita i ich mikrobiota oddziałują również z innymi narządami, tworząc wielonarządowe sieci komunikacji. Emocje kształtowane są więc przez sygnały płynące z całego ciała. Poniżej omówiono wybrane powiązania jelit z ważnymi układami wewnętrznymi:

• Żołądek i jelita: Żołądek reaguje na stres (np. „ścisk w żołądku”), a jednocześnie stan wypełnienia żołądka wpływa na nasze emocje (uczucie sytości sprzyja relaksowi, głód rodzi rozdrażnienie u wielu osób). Dzieje się tak za sprawą hormonów żołądkowo-jelitowych i sygnałów nerwowych. Rozciągnięcie żołądka po posiłku aktywuje nerw błędny, co zmniejsza aktywność osi stresowej i może wywołać senność i spokój. Z kolei długotrwały głód podnosi poziom greliny, która pobudza apetyt, ale również ośrodki motywacyjne – u niektórych zwiększając impulsywność czy odczuwanie nagrody za jedzenie. Choroby przewodu pokarmowego często współwystępują z zaburzeniami nastroju: na przykład pacjenci z zespołem jelita drażliwego czy refluksem żołądkowym mają większą częstość lęku i depresji niż populacja ogólna. Badania wskazują, że przewlekłe dolegliwości ze strony trzewi uwrażliwiają ośrodkowy układ nerwowy (centralna sensytyzacja), co sprzyja zaburzeniom emocjonalnym ( The gut-brain axis: interactions between enteric microbiota, central and enteric nervous systems - PMC ). Leczenie holistyczne – celujące zarówno w jelita (dietą, probiotykami) jak i psychikę – bywa najskuteczniejsze w takich przypadkach.
  
  

• Wątroba (oś jelito-wątroba-mózg): Wątroba filtruje krew dopływającą z jelit, przez co wszelkie toksyny i metabolity bakteryjne najpierw trafiają właśnie do tego narządu. Przy dysbiozie jelitowej wątroba jest bombardowana produktami drobnoustrojów (np. LPS, alkoholem fuzlowym, aminami), co może wywołać stan zapalny wątroby i zmiany metaboliczne. Przewlekłe choroby wątroby (marskość, stłuszczenie) często skutkują objawami neurologicznymi i psychicznymi: pacjenci z zaawansowaną chorobą wątroby miewają zmęczenie, obniżony nastrój, zaburzenia snu i funkcji poznawczych (Frontiers | Avenues within the gut-liver-brain axis linking chronic liver disease and symptoms). Jest to efekt zakłócenia osi jelito-wątroba-mózg. Niewydolna wątroba nie neutralizuje toksyn jelitowych (np. amoniaku, indolu), które docierają do mózgu i zaburzają jego pracę – ekstremalnym przykładem jest encefalopatia wątrobowa, gdzie nagromadzenie toksyn wywołuje splątanie i zmiany osobowości (Frontiers | Avenues within the gut-liver-brain axis linking chronic liver disease and symptoms). Jednak nawet łagodniejsze dysfunkcje wątroby korelują z pogorszeniem nastroju: np. niealkoholowe stłuszczenie wątroby powiązano ze zwiększoną częstością depresji i pogorszeniem funkcji wykonawczych u pacjentów. Badacze wskazują na zapalne mediatory (jak TNF-α) uwalniane z chorej wątroby, które przenikają do mózgu i wywołują objawy psychiczne. Jednocześnie modulacja mikrobioty może pomagać w tych zaburzeniach: próby kliniczne z przeszczepem flory kałowej u pacjentów z marskością zmniejszyły epizody encefalopatii i poprawiły jakość życia (Frontiers | Avenues within the gut-liver-brain axis linking chronic liver disease and symptoms). To sugeruje, że przywracając zdrową mikrobiotę (a tym samym redukując napływ szkodliwych metabolitów do wątroby i krwi), można złagodzić również objawy neurologiczne.
  
  

• Trzustka i metabolizm (oś jelito-trzustka): Mikrobiota jelitowa odgrywa istotną rolę w metabolizmie glukozy i lipidów. Poprzez fermentację błonnika bakterie produkują SCFA, które poprawiają wrażliwość tkanek na insulinę i regulują gospodarkę cukrową. Zaburzenia składu flory mogą przyczyniać się do insulinooporności, otyłości i cukrzycy typu 2 (The Gut–Kidney Axis in Chronic Kidney Diseases) – stany te z kolei mają silny związek z zaburzeniami nastroju. Osoby otyłe i chore na cukrzycę częściej cierpią na depresję i lęki, co częściowo tłumaczy przewlekły stan zapalny towarzyszący tym chorobom. Ciekawe badania na myszach z otyłością indukowaną dietą wysokotłuszczową pokazały, że rozwijają one objawy depresyjno-lękowe równolegle z insulinoopornością mózgu i stanem zapalnym w układzie limbicznym. Zastosowanie antybiotyków modyfikujących mikrobiotę u tych myszy zmniejszyło stan zapalny, poprawiło sygnalizację insuliny w mózgu i złagodziło objawy depresyjne. Ponadto, efekt ten dało się przenieść poprzez przeszczep kału – co dowodzi, że to mikrobiota była kluczowym czynnikiem wywołującym zarazem zaburzenia metaboliczne jak i zmiany zachowania (Gut microbiota modulate neurobehavior through changes in brain insulin sensitivity and metabolism | Molecular Psychiatry). U ludzi wykazano, że diety bogate w tłuszcz i ubogie w błonnik sprzyjają nie tylko otyłości, ale i pogorszeniu nastroju (The Gut–Kidney Axis in Chronic Kidney Diseases). Natomiast dieta śródziemnomorska, wspierająca różnorodną mikrobiotę, wiąże się z niższym ryzykiem depresji w badaniach populacyjnych. W ten sposób jelita (poprzez wpływ na metabolizm i hormony takie jak insulina czy inkretyny) oddziałują na mózg. Można to ująć tak: zdrowy metabolizm sprzyja zdrowiu psychicznemu, a mikrobiom jest ważnym jego regulatorem.
  
  

• Układ moczowy (nerki): Coraz więcej mówi się o osi jelito-nerki, która również pośrednio wpływa na mózg. W przewlekłej chorobie nerek dochodzi do zmian w mikrobiocie – spadku pożytecznych bakterii i wzrostu takich, które wytwarzają szkodliwe metabolity (np. p-cresol, indoksylosiarczan) (Gut microbiota and inflammation in chronic kidney disease and their roles in the development of cardiovascular disease | Hypertension Research). Osłabione nerki nie są w stanie skutecznie usuwać tych toksyn mocznicowych pochodzenia jelitowego, więc gromadzą się one we krwi i działają negatywnie na organizm, w tym na ośrodkowy układ nerwowy. U pacjentów z zaawansowaną niewydolnością nerek często występuje tzw. encefalopatia mocznicowa – zaburzenia poznawcze, splątanie, zmiany nastroju – wynikająca z neurotoksycznego wpływu nagromadzonych metabolitów jelitowych i stanu zapalnego ogólnoustrojowego. Nawet w początkowych stadiach przewlekłej choroby nerek stwierdza się obniżenie nastroju i funkcji poznawczych powiązane z podwyższonym poziomem cytokin prozapalnych. Mikrobiota jest tu ważnym graczem: w modelach zwierzęcych poprawa składu flory (np. przez błonnik lub probiotyki) obniża poziom toksyn (indoksylosiarczanu) i hamuje stan zapalny, co przekłada się na wolniejszą progresję uszkodzenia nerek oraz lepsze wskaźniki neurobehawioralne. Można zatem mówić o szerszej sieci jelito-nerki-mózg, gdzie utrzymanie zdrowego mikrobiomu chroni zarówno nerki, jak i mózg przed szkodliwymi czynnikami. Warto wspomnieć, że nerki i nadnercza współpracują (układ renina-angiotensyna wpływa na osi HPA), a mikrobiota może modulować również ten układ – np. poprzez produkcję krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych wpływających na ciśnienie krwi. Zaburzenia ciśnienia (nadciśnienie) są czynnikiem ryzyka uszkodzeń naczyń mózgowych i zmian nastroju, a badania wiążą dysbiozę z nadciśnieniem i przewlekłą chorobą nerek (Gut microbiota and inflammation in chronic kidney disease and their roles in the development of cardiovascular disease | Hypertension Research). Wszystko to wskazuje, że harmonia osi jelitowej wspiera również prawidłowe funkcje innych narządów, co pośrednio odbija się na zdrowiu psychicznym.
  
  

• Układ hormonalny (wydzielniczy): Poza osią stresu (HPA) omówioną wyżej, jelita i mikrobiota wpływają na wiele innych hormonów. Na przykład mikrobiom reguluje krążące poziomy estrogenów – zestaw bakterii zwany estrobolomem potrafi rozkładać sprzężone estrogeny w jelicie, umożliwiając ich ponowne wchłonięcie do krwi (The Intestinal Microbiome and Estrogen Receptor–Positive Female ...). Dysbioza może zatem prowadzić do obniżenia poziomu estrogenów (gdy brakuje bakterii beta-glukuronidazy) lub przeciwnie – do nadmiaru estrogenów (przy określonych szczepach), co bywa wiązane z wahaniami nastroju u kobiet, PMS czy objawami menopauzalnymi. Również hormony tarczycy są częściowo zależne od mikrobioty – konwersja T4 do aktywnego T3 zachodzi m.in. w jelicie pod wpływem enzymów bakteryjnych. Nieprawidłowa flora bywa obserwowana w chorobach autoimmunologicznych tarczycy, co sugeruje sprzężenie zwrotne między odpornością jelitową a zaburzeniami hormonalnymi. Wreszcie, mikrobiota może wytwarzać związki podobne do hormonów (np. krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe czy trimetyloamina wpływają na receptory hormonalne gospodarza), modulując sygnalizację endokrynną. Poprzez te liczne interakcje jelita pełnią funkcję „centrali hormonalnej” ciała, a ich kondycja odbija się na równowadze hormonalnej organizmu – co ma istotne znaczenie dla emocji, energii życiowej i funkcji poznawczych.
  
  

Wpływ diety i probiotyków na mikrobiotę a zdrowie emocjonalne

Dieta kształtuje mikrobiom – a tym samym pośrednio wpływa na nasz nastrój i funkcje poznawcze. Dieta zachodnia (wysoko przetworzona, bogata w cukry proste i tłuszcze nasycone, uboga w błonnik) sprzyja dysbiozie oraz przewlekłemu mikrozapaleniu. Badania powiązały taki sposób odżywiania z wyższym ryzykiem depresji i lęku. U myszy dieta wysokotłuszczowa powodowała objawy depresyjne, jak opisano wyżej, a zmiany te korelowały z niekorzystnymi przemianami w mikrobiocie. Diety bogate w błonnik (warzywa, pełne ziarna) wspierają bakterie produkujące maślan i inne SCFA, co hamuje stan zapalny i korzystnie wpływa na mózg (The Gut–Kidney Axis in Chronic Kidney Diseases) (The Gut–Kidney Axis in Chronic Kidney Diseases). Również żywność fermentowana (kiszonki, jogurty, kefiry) dostarcza probiotyków, które mogą kolonizować jelito i wspierać oś jelitowo-mózgową. W badaniach klinicznych dieta śródziemnomorska (pełna warzyw, ryb, oliwy, fermentowanych produktów mlecznych) wiązała się z niższym ryzykiem wystąpienia depresji, a u osób z depresją poprawa jakości diety przynosiła istotną ulgę w objawach (A randomised controlled trial of dietary improvement for adults with ...). Sugeruje to, że zmiana diety jest realnym narzędziem modulacji nastroju poprzez wpływ na mikrobiotę jelitową (The Gut–Kidney Axis in Chronic Kidney Diseases).

Probiotyki i psychobiotyki: Coraz więcej badań dotyczy psychobiotyków – czyli probiotyków celowanych na poprawę zdrowia psychicznego. Psychobiotyki definiuje się jako żywe drobnoustroje, które przy podawaniu w odpowiedniej ilości wywierają korzystny wpływ na funkcjonowanie układu nerwowego gospodarza. Ich działanie obejmuje efekty przeciwlękowe i przeciwdepresyjne, realizowane za pośrednictwem osi jelitowo-mózgowej ( A Narrative Review of Psychobiotics: Probiotics That Influence the Gut–Brain Axis - PMC ). Należą do nich przede wszystkim szczepy bakterii kwasu mlekowego (Lactobacillus, Bifidobacterium) oraz niektóre drożdże. Przykładowo, w doświadczeniach na szczurach probiotyk Bifidobacterium longum zmniejszał objawy lęku i normalizował poziom kortykosteronu, Lactobacillus helveticus redukował wskaźniki depresji, a podawanie mieszanki Lactobacillus poprawiło pamięć i zmniejszyło zapalenie neurogenne u modeli choroby Alzheimera . U ludzi meta-analizy sugerują pewien pozytywny wpływ probiotyków na nastrój, choć jest on umiarkowany i zależny od szczepu. Jedna z metaanaliz 10 badań klinicznych wykazała co prawda nieistotny statystycznie ogólny efekt poprawy nastroju, ale zaznaczyła, że poszczególne szczepy mogą działać antystresowo lub antydepresyjnie w konkretnych grupach ( A Narrative Review of Psychobiotics: Probiotics That Influence the Gut–Brain Axis - PMC ). Na przykład kombinacja Lactobacillus acidophilus, Casei i Bifidobacterium bifidum u pacjentów z depresją wywołała poprawę w porównaniu z placebo w niektórych próbach klinicznych (A psychobiotic approach to the treatment of depression). Inne podejście to prebiotyki – substraty pokarmowe (np. błonnik rozpuszczalny, inulina) stymulujące wzrost korzystnych bakterii. Suplementacja prebiotyków również wykazywała działanie przeciwlękowe u zdrowych ochotników (mierzone wskaźnikami hormonalnymi i poznawczymi).

Ważnym aspektem jest indywidualizacja mikrobioty – każdy człowiek ma unikatowy ekosystem jelitowy, więc ten sam probiotyk może zadziałać różnie u różnych osób. Niemniej, utrzymanie różnorodnej, zbalansowanej flory jelitowej poprzez dietę bogatą w błonnik, unikanie nadmiaru antybiotyków, redukcję stresu i ewentualnie probiotyki jest obiecującą strategią wspierającą zdrowie emocjonalne. Naukowcy podkreślają, że psychobiotyki mogą w przyszłości stanowić uzupełnienie terapii zaburzeń psychicznych – szczególnie depresji i lęku – działając poprzez redukcję stanu zapalnego, poprawę integralności bariery jelitowej, modulację neuroprzekaźników (GABA, serotoniny) oraz wpływ na oś HPA ( A Narrative Review of Psychobiotics: Probiotics That Influence the Gut–Brain Axis - PMC ).

Podsumowanie

Zebrane badania jednoznacznie wskazują, że jelita i ich mikrobiota są integralnie powiązane z funkcjonowaniem mózgu i generowaniem emocji. Kluczowe wnioski obejmują:

• Mikrobiom jelitowy wpływa na mózg za pośrednictwem wielu szlaków: nerwowego (nerw błędny, jelitowy układ nerwowy), biochemicznego (neuroprzekaźniki jak serotonina, GABA, dopamina produkowane lub modulowane przez bakterie) oraz immunologicznego (cytokiny pro- i przeciwzapalne, integralność bariery jelitowej) (The Gut–Kidney Axis in Chronic Kidney Diseases) (Frontiers | Communication of gut microbiota and brain via immune and neuroendocrine signaling). Komunikacja ta jest dwukierunkowa – mózg poprzez stres i autonomiczny układ nerwowy zmienia warunki w jelitach, a sygnały z jelit modulują nastrój, poziom lęku czy nawet funkcje poznawcze ( The gut-brain axis: interactions between enteric microbiota, central and enteric nervous systems - PMC ).
  
  

• Neurochemia a mikrobiota: Znaczna część neuroaktywnych molekuł powstaje poza mózgiem. Jelita produkują większość serotoniny w organizmie, a bakterie jelitowe wytwarzają istotne ilości GABA i innych neuroprzekaźników wpływających na emocje. Metabolity bakterii (SCFA, indole) docierają do mózgu, gdzie wpływają na neurogenezę i ekspresję genów neuronalnych (Frontiers | Communication of gut microbiota and brain via immune and neuroendocrine signaling), (The Gut–Kidney Axis in Chronic Kidney Diseases).
  
  

• Nerw błędny i hormony jelitowe stanowią szybki szlak sygnalizacji: receptory w jelitach wykrywają składniki pokarmu i metabolity drobnoustrojów, przekazując informacje do pnia mózgu. Dzięki temu sytość, głód, a nawet subtelne zmiany w składzie mikrobioty mogą natychmiast wpłynąć na nasz nastrój lub poziom lęku. Uszkodzenie nerwu błędnego znosi wiele z tych efektów, co dowiedziono w modelach zwierzęcych. Hormony jelitowe takie jak CCK, PYY czy GLP-1 informują mózg o stanie odżywienia i również pośrednio modulują zachowanie (np. CCK może indukować niepokój, GLP-1 sprzyja neuroprotekcji) (Frontiers | Communication of gut microbiota and brain via immune and neuroendocrine signaling).
  
  

• Stan zapalny jako mediator emocji: Zarówno lokalne zapalenie w jelitach, jak i systemowy wzrost cytokin mogą wywołać zmiany nastroju i zachowania (Frontiers | Communication of gut microbiota and brain via immune and neuroendocrine signaling), (Fecal microbiota transplantation from chronic unpredictable mild stress mice donors affects anxiety-like and depression-like behavior in recipient mice via the gut microbiota-inflammation-brain axis - PubMed). „Nieszczelne jelito” przepuszcza endotoksyny do krwi, co aktywuje oś HPA i reakcję zapalną organizmu – a to przekłada się na objawy psychiczne (zmęczenie, anhedonia, drażliwość). Regulacja mikrobioty (probiotyki, dieta) pomaga uszczelnić barierę jelitową i obniżyć poziom prozapalnych czynników (The Gut–Kidney Axis in Chronic Kidney Diseases), (Gut microbiota and inflammation in chronic kidney disease and their roles in the development of cardiovascular disease | Hypertension Research), co często łagodzi objawy depresyjne i lękowe u pacjentów.
  
  

• Interakcje wielonarządowe: Oś jelitowo-mózgowa jest powiązana z innymi osiami w ciele – jelitowo-wątrobową, jelitowo-trzustkową, jelitowo-nerkową i endokrynną. Dzięki mikrobiocie sygnały z jelit docierają do wątroby (wpływając na metabolizm i detoksykację), do trzustki (regulacja gospodarki cukrowej), do nerek (wpływ na metabolity wydalane) oraz na równowagę hormonalną (np. estrogenową) (Frontiers | Avenues within the gut-liver-brain axis linking chronic liver disease and symptoms), (The Gut–Kidney Axis in Chronic Kidney Diseases). Te organy z kolei oddziałują na mózg – np. chora wątroba czy nerki powodują akumulację toksyn i cytokin, co skutkuje pogorszeniem nastroju (Frontiers | Avenues within the gut-liver-brain axis linking chronic liver disease and symptoms), (Gut microbiota and inflammation in chronic kidney disease and their roles in the development of cardiovascular disease | Hypertension Research). Zrozumienie tych powiązań otwiera nowe możliwości terapii: leczenie zaburzeń emocjonalnych poprzez poprawę zdrowia jelit i organów wewnętrznych.
  
  

• Wpływ diety i probiotyków: Styl odżywiania kształtuje profil mikrobioty i może chronić bądź predysponować do zaburzeń nastroju. Dieta bogata w błonnik, fermentowane produkty, kwasy omega-3 i polifenole sprzyja „przeciwzapalnej” mikrobiocie i koreluje z lepszym zdrowiem psychicznym (The Gut–Kidney Axis in Chronic Kidney Diseases). Z kolei dieta wysokoprzetworzona, uboga w błonnik może nasilać dysbiozę i stany zapalne, zwiększając ryzyko depresji (Gut microbiota modulate neurobehavior through changes in brain insulin sensitivity and metabolism | Molecular Psychiatry). Suplementacja probiotyków o udokumentowanym działaniu (psychobiotyków) wykazuje umiarkowane, ale wymierne efekty poprawy nastroju i redukcji lęku w badaniach – zwłaszcza jako terapia wspomagająca ( A Narrative Review of Psychobiotics: Probiotics That Influence the Gut–Brain Axis - PMC ). Coraz lepiej rozumiemy mechanizmy ich działania: od produkcji neuroprzekaźników, przez hamowanie stanu zapalnego, po modulację nerwu błędnego. Choć to młoda dziedzina, już teraz wiadomo, że dbając o mikrobiom jelitowy – poprzez dietę, prebiotyki, probiotyki – dbamy jednocześnie o nasz mózg i zdrowie emocjonalne.
  
  

Podsumowując, ludzkie emocje mają nie tylko podstawy psychologiczne, ale i głębokie źródła fizjologiczne i biochemiczne w ciele. Jelita – często nazywane „drugim mózgiem” – komunikują się z centralnym układem nerwowym poprzez złożoną sieć sygnałów nerwowych, hormonalnych i immunologicznych, w czym pośredniczy zamieszkująca je mikrobiota ( The gut-brain axis: interactions between enteric microbiota, central and enteric nervous systems - PMC ). Badania na modelach zwierzęcych i ludziach zgodnie pokazują, że modulując tę oś (np. przez zmianę mikrobioty, diety, czy stymulację nerwu błędnego), można wpływać na nastrój, poziom lęku, a nawet funkcje poznawcze. To obiecujący kierunek naukowy, który integruje medycynę somatyczną z psychiatrią, wskazując że wyleczenie jelit może przynieść ukojenie umysłu.

Źródła: Badania i przeglądy wykorzystane w powyższym opracowaniu obejmują m.in. Carabotti et al. (2015) nt. osi jelitowo-mózgowej ( The gut-brain axis: interactions between enteric microbiota, central and enteric nervous systems - PMC ), przeglądy Frontiers i Nature dotyczące mechanizmów mikrobiota–mózg (neurotransmitery, nerw błędny, HPA) (Frontiers | Communication of gut microbiota and brain via immune and neuroendocrine signaling), prace opisujące związek dysbiozy z depresją i lękiem (eksperymenty na myszach germ-free, transplantacje mikrobioty) (Frontiers | Communication of gut microbiota and brain via immune and neuroendocrine signaling), (Fecal microbiota transplantation from chronic unpredictable mild stress mice donors affects anxiety-like and depression-like behavior in recipient mice via the gut microbiota-inflammation-brain axis - PubMed), oraz najnowsze publikacje analizujące wpływ diety i probiotyków na zdrowie psychiczne (Gut microbiota modulate neurobehavior through changes in brain insulin sensitivity and metabolism | Molecular Psychiatry), ( A Narrative Review of Psychobiotics: Probiotics That Influence the Gut–Brain Axis - PMC ). Te liczne źródła zgodnie potwierdzają istnienie i ogromne znaczenie osi jelitowo-mózgowej w regulacji ludzkich emocji. Dzięki nim zaczynamy pojmować, że nasze “jelita mówią do nas” językiem chemii i impulsów nerwowych, współtworząc to, co odczuwamy jako nastrój i emocje. Jest to fascynujący obszar badań o dużym potencjale terapeutycznym na przyszłość. ( The gut-brain axis: interactions between enteric microbiota, central and enteric nervous systems - PMC ), (The Gut–Kidney Axis in Chronic Kidney Diseases),

Wpływ na układ nerwowy (przeciwbólowy)

Delikatne bodźce dotykowe mogą zmniejszać odczuwanie bólu dzięki zjawisku bramkowania bólu (gate control theory). Zgodnie z tą teorią impulsy czuciowe (dotyk/ucisk) są przewodzone grubszymi, dobrze zmielinizowanymi włóknami nerwowymi szybciej niż bodźce bólowe przewodzone cienkimi, wolniejszymi włóknami. W efekcie sygnały dotykowe docierają do rdzenia kręgowego i mózgu wcześniej, „zamykając bramkę” dla późniejszych sygnałów bólowych ( Massage Therapy Research Review - PMC ). Innymi słowy, przyjemne odczucie głaskania może blokować przewodzenie bólu na poziomie rdzenia. Masaż wpływa też na układ przywspółczulny (nerw błędny). Pobudzenie receptorów dotykowych na skórze brzucha zwiększa aktywność nerwu błędnego, co wywołuje reakcję relaksacyjną organizmu – zwolnienie tętna, obniżenie ciśnienia i spadek poziomu hormonów stresu ( Massage Therapy Research Review - PMC ). Obniżenie stężenia kortyzolu (hormonu stresu) i zwiększenie wydzielania serotoniny sprzyja efektowi przeciwbólowemu, gdyż serotonina działa jak naturalny neuroprzekaźnik przeciwbólowy ( Massage Therapy Research Review - PMC ). W badaniach wykazano również, że masaż może modulować inne substancje związane z bólem – np. obniżać poziom neuroprzekaźnika substance P, który nasila sygnały bólowe ( Massage Therapy Research Review - PMC ). Delikatny masaż brzucha aktywuje też ośrodki przyjemności w mózgu – ludzki dotyk o łagodnym natężeniu jest oceniany jako przyjemny i może silnie pobudzać struktury mózgowe związane z odczuwaniem komfortu (np. przedni zakręt obręczy) ( Massage Therapy Research Review - PMC ). Wszystkie te zmiany w układzie nerwowym przyczyniają się do zmniejszenia odczuwania bólu oraz do poprawy samopoczucia.

Wpływ na mięśnie

Łagodny masaż brzucha pomaga rozluźnić mięśnie ściany brzusznej oraz mięśnie gładkie narządów wewnętrznych. Mechaniczne stymulowanie powłok brzusznych poprawia lokalne ukrwienie i zmniejsza napięcie mięśni. Zaobserwowano, że masaż (zwłaszcza z umiarkowanym naciskiem) redukuje tzw. odruch na rozciąganie mięśnia ( Massage Therapy Research Review - PMC ). Oznacza to obniżenie pobudliwości neuronów ruchowych odpowiadających za napięcie mięśni, co prowadzi do ich rozluźnienia. Mniej napięte i zrelaksowane mięśnie brzucha mogą łagodzić dolegliwości bólowe wynikające z ich przykurczu czy skurczu. Na przykład przy bolesnych skurczach (czy to mięśni szkieletowych ściany brzucha, czy mięśniówki gładkiej jelit czy macicy) delikatne głaskanie działa kojąco, zmniejszając częstotliwość i siłę tych skurczów. Dodatkowo masaż może pobudzać wydzielanie substancji sprzyjających relaksacji mięśni, takich jak oksytocyna – w badaniach stwierdzono wzrost poziomu oksytocyny po masażu przy jednoczesnym spadku poziomu hormonu ACTH i markerów stresu  (Massage Therapy Research Review - PMC ). Wzrost oksytocyny sprzyja odprężeniu i rozluźnieniu mięśni, co pośrednio wpływa na zmniejszenie bólu.

Wpływ na układ trawienny

Masaż brzucha wywiera bezpośredni efekt mechaniczny na narządy jamy brzusznej, dzięki czemu może stymulować perystaltykę jelit i zmniejszać dolegliwości trawienne. Delikatne, koliste ruchy na powłokach brzusznych (zwłaszcza zgodnie z kierunkiem ruchu treści pokarmowej, czyli zgodnie z ruchem wskazówek zegara) pobudzają mechanoreceptory w ścianie jelit i mogą ułatwiać przesuwanie się gazów i mas kałowych. Literatura wskazuje, że masaż brzucha sprzyja pracy jelit – zwiększa aktywność motoryki przewodu pokarmowego, skraca czas pasażu jelitowego i ułatwia wypróżnienia. Przykładowo, masaż brzucha jest znanym sposobem na łagodzenie zaparć: systematyczny przegląd badań wykazał, że ta metoda istotnie zwiększa częstotliwość defekacji i zmniejsza nasilenie objawów zaparcia (Effectiveness of abdominal massage on chronic constipation in adults: A systematic review and meta-analysis - PubMed). Masaż może również pomagać rozproszyć nagromadzone gazy jelitowe, redukując wzdęcia i uczucie rozpierania. W ten sposób łagodzi ból brzucha o podłożu trawiennym (np. kolkowy ból spowodowany gazami czy zaparciem). Warto dodać, że masaż brzucha jest od dawna elementem medycyny tradycyjnej (np. chińskiej) stosowanym w celu poprawy trawienia. Badania przedkliniczne potwierdzają te obserwacje – np. w modelu zwierzęcym zespołu jelita drażliwego (IBS) masaż brzucha poprawiał czynność jelit i zmniejszał nadwrażliwość trzewną odpowiedzialną za odczuwanie bólu. Masaż redukował w jelitach obecność komórek tucznych i mediatorów zapalnych (tryptazy) odpowiadających za wyzwalanie bólu trzewnego (Abdominal Massage Improves the Symptoms of Irritable Bowel Syndrome by Regulating Mast Cells via the Trypase-PAR2-PKC ε Pathway in Rats - PubMed). Dzięki temu dochodziło do zmniejszenia bólu brzucha i innych objawów IBS w porównaniu z brakiem interwencji. Ogólnie mechaniczne pobudzenie jamy brzusznej masażem działa regulująco na trawienie – usprawniając perystaltykę i sekrecję, może usunąć przyczynę bólu (np. zaparcie, skurcz) i tym samym go złagodzić.

Wpływ na poziom stresu i samopoczucie

Ból często nasila się pod wpływem stresu, a jednocześnie sam ból powoduje napięcie i lęk, tworząc błędne koło. Delikatny masaż działa głęboko odprężająco – aktywacja nerwu błędnego hamuje odpowiedź „walcz lub uciekaj” i sprzyja reakcji relaksacyjnej organizmu. W trakcie masażu obserwuje się spadek poziomu kortyzolu (hormonu stresu) oraz adrenaliny/noradrenaliny we krwi, a wzrost poziomu hormonów i neuroprzekaźników odpowiadających za dobre samopoczucie (serotonina, dopamina) ( Massage Therapy Research Review - PMC ). W konsekwencji obniża się napięcie psychiczne i lęk, co samo w sobie zmniejsza percepcję bólu. Relaksacja wywołana masażem przekłada się na zmiany fizjologiczne: spowolnienie oddechu i akcji serca, obniżenie ciśnienia krwi, rozluźnienie mięśni – wszystkie te efekty są przeciwne do reakcji stresowej i sprzyjają łagodzeniu objawów bólowych. Pacjenci po masażu często zgłaszają uczucie odprężenia i redukcję niepokoju ( Maternity | Massage During Labor | Corewell Health ). Badania wskazują, że regularny masaż może nawet długofalowo obniżyć chronicznie podwyższony poziom kortyzolu u osób zestresowanych lub z przewlekłym bólem ( Massage Therapy Research Review - PMC ). Dodatkowo przyjemny dotyk stymuluje uwalnianie endorfin – naturalnych opioidów organizmu, które tłumią sygnały bólowe i poprawiają nastrój. Podsumowując, delikatny masaż brzucha wycisza układ nerwowy i obniża poziom stresu, co istotnie zwiększa próg odczuwania bólu i ułatwia radzenie sobie z dolegliwościami.
Dlatego masaż mioceralny w dużym stopniu  z powodzeniem możemy stosować, w szczególności jako wsparcie terapii we wszelkich zaburzeniach, w których istotną rolę odgrywa napięcie mięśniowe w obszarze jamy brzusznej, jak IBS, nerwice, depresje czy lęki.

Techniki ogólne delikatnego masażu brzucha

Istnieje kilka technik masażu brzucha o delikatnym charakterze, które różnią się sposobem wykonywania ruchów, ale wszystkie skupiają się na lekkiej stymulacji powierzchni skóry bez głębokiego ucisku. Do najczęściej stosowanych należą:

• Głaskanie brzucha (effleurage): Jest to podstawowa technika polegająca na łagodnym, rytmicznym głaskaniu powierzchni brzucha całą dłonią lub opuszkami palców. Ruchy wykonuje się zazwyczaj kolisto (okrężnie) zgodnie z kierunkiem wskazówek zegara – zaczynając od prawego dołu biodrowego, w górę wzdłuż okrężnicy wstępującej, następnie poprzecznie pod żebrami i w dół po lewej stronie brzucha. Taki kierunek odpowiada naturalnemu przebiegowi jelit, co dodatkowo wspomaga perystaltykę. Effleurage wykonuje się powoli, z równomiernym, lekkim naciskiem, nie odrywając dłoni od ciała. Celem tej techniki jest przede wszystkim wprowadzenie stanu odprężenia oraz odwrócenie uwagi od bodźców bólowych. Podczas głaskania pacjent skupia się na przyjemnym rytmie i odczuciach dotykowych, co pomaga „zagłuszyć” sygnały bólu docierające do mózgu. Ta technika jest na tyle delikatna, że może być stosowana samodzielnie przez pacjenta (np. ciężarna kobieta masująca sobie brzuch podczas porodu) lub przez opiekuna. Effleurage jest wykorzystywany powszechnie w szkołach rodzenia jako naturalna metoda radzenia sobie z bólem – jak opisują specjaliści, rytmiczne głaskanie brzucha przerywa reakcję bólową, zmniejszając odczuwanie skurczów porodowych i wprowadzając rodzącą w stan relaksu ( Maternity | Massage During Labor | Corewell Health ).
  
  

• Delikatny masaż okrężny i ugniatanie powierzchowne: Oprócz głaskania, czasem stosuje się miękkie, okrężne ruchy rozcierające dwoma lub trzema palcami w określonych miejscach brzucha. Masażysta może wykonywać małe koliste ruchy (np. wokół pępka lub w punktach, gdzie odczuwalne są napięte pasma mięśni) z lekkim naciskiem, aby rozgrzać tkanki powierzchowne. Inną techniką jest łagodne ugniatanie – bardzo delikatne chwycenie fałdu skórno-mięśniowego między palce i jego zwolnienie, co poprawia ukrwienie i rozluźnia powłoki brzuszne. Wszystkie te ruchy wykonuje się jednak z minimalną siłą, tak aby nie powodować dyskomfortu. Cecha wspólna delikatnych technik to powolne tempo i płynność – nagłe czy mocne naciski są unikane. Często wykorzystuje się również oliwkę lub krem, by ręce gładko przesuwały się po skórze bez tarcia.
  
  

• Łagodna wibracja i ostukiwanie: Czasem do masażu brzucha włącza się bardzo delikatne wibracje dłonią (drżenie) bądź lekkie opukiwanie opuszkami palców. Takie techniki, stosowane subtelnie, mogą działać uspokajająco na trzewia. Na przykład u niemowląt z kolką bywa zalecane łagodne ułożenie ciepłej dłoni na brzuszku i wykonanie delikatnych wibracji – działa to kojąco na układ pokarmowy i nerwowy malucha. U dorosłych lekkie opukiwanie może dodatkowo pobudzać krążenie krwi w skórze i odwracać uwagę od bólu wewnętrznego. Kluczowe jest jednak, by intensywność była minimalna – pacjent powinien odbierać to jako przyjemne „pulsowanie” czy muskanie, a nie jako uderzenia.
  
  

Efektywność technik

Wszystkie powyższe techniki mają na celu wywołanie uczucia ciepła, relaksu i bezpieczeństwa w okolicy brzucha. Skuteczność delikatnego masażu wynika przede wszystkim z połączenia efektu sensorycznego (przyjemne odczucia dotykowe) z reakcją fizjologiczną (rozluźnienie mięśni, usprawnienie krążenia i perystaltyki, spadek stresu). Co istotne, badania wskazują, że siła nacisku ma znaczenie – umiarkowany nacisk częściej skutkuje wyraźnymi zmianami fizjologicznymi (jak aktywacja nerwu błędnego) niż bardzo lekki dotyk ( Massage Therapy Research Review - PMC ). Dlatego w praktyce masażyści zwykle stosują łagodny, ale odczuwalny nacisk, starając się nie ograniczać się do samego „głaskania powietrza”. Niemniej jednak nawet bardzo delikatny masaż typu effleurage, stosowany we wrażliwych sytuacjach (np. u osób z silnym bólem lub u kobiet w ciąży, gdzie nacisk musi być minimalny), przynosi odczuwalne korzyści w postaci relaksu i redukcji bólu poprzez mechanizm psychofizycznego odprężenia ( Maternity | Massage During Labor | Corewell Health ). Ważna jest także regularność i odpowiedni czas trwania masażu – typowa sesja delikatnego masażu w przypadku masażu misceralnego trwa ok. 45 minut a automasażu - około 10–20 minut i może być powtarzana codziennie lub kilka razy w tygodniu dla podtrzymania efektów. Podczas masażu pacjent powinien leżeć komfortowo (na plecach, z lekko ugiętymi kolanami aby rozluźnić brzuch), w ciepłym pomieszczeniu i spokojnej atmosferze. Takie warunki sprzyjają maksymalizacji efektów terapeutycznych.

Skuteczność w łagodzeniu bólu – dowody naukowe

Skuteczność delikatnego masażu brzucha w uśmierzaniu bólu została przebadana w różnych kontekstach klinicznych. Poniżej przedstawiono kluczowe obszary zastosowań i wyniki badań potwierdzające efektywność tej metody:

• Bóle brzucha w zaburzeniach trawiennych (zaparcia, zespół jelita drażliwego): Liczne badania wskazują, że masaż brzucha pomaga przy dolegliwościach bólowych związanych z problemami trawiennymi. Przegląd systematyczny i metaanaliza 23 badań wykazały, że abdominalny masaż jest skuteczny u osób z przewlekłymi zaparciami – znacząco zwiększał on częstotliwość wypróżnień, skracał pasaż jelitowy oraz łagodził objawy zaparcia (takie jak ból i dyskomfort brzucha) w porównaniu z grupami kontrolnymi (Effectiveness of abdominal massage on chronic constipation in adults: A systematic review and meta-analysis - PubMed). Masaż pobudza motorykę jelit, dzięki czemu redukuje bóle spowodowane zaleganiem treści jelitowej czy wzdęciami. W przypadku zespołu jelita drażliwego (IBS), którego typowym objawem jest nawracający ból brzucha, również obserwuje się korzyści. Co prawda dowody u ludzi są ograniczone, ale badania na modelach zwierzęcych IBS sugerują, że masaż brzucha może zmniejszać nadwrażliwość trzewną i stany zapalne w jelitach odpowiedzialne za odczuwanie bólu (Abdominal Massage Improves the Symptoms of Irritable Bowel Syndrome by Regulating Mast Cells via the Trypase-PAR2-PKC ε Pathway in Rats - PubMed). W praktyce klinicznej masaż bywa zalecany jako uzupełnienie terapii u pacjentów z IBS w celu rozładowania napięcia trzewnego i redukcji bólu (np. przez uspokojenie skurczów jelit i zmniejszenie lęku). Podobnie u pacjentów paliatywnych z przewlekłymi bólami brzucha masaż okolic brzucha przyczyniał się do poprawy komfortu – zmniejszał dolegliwości bólowe i poprawiał apetyt według opisów przypadków (Scientific summary - Abdominal massage plus advice, compared with advice only, for neurogenic bowel dysfunction in MS: a RCT - NCBI Bookshelf) (Effectiveness of abdominal massage on chronic constipation in adults: A systematic review and meta-analysis - PubMed). Podsumowując, w obszarze gastroenterologicznym delikatny masaż brzucha wykazuje udokumentowane działanie przeciwbólowe poprzez usunięcie fizycznej przyczyny bólu (np. zaparcia) i jednoczesne działanie uspokajające na układ nerwowy trzewny.
  
  

• Bóle menstruacyjne (dysmenorrhea): Masaż okolicy podbrzusza jest obiecującą metodą łagodzenia bólu miesiączkowego u kobiet. Kilka badań klinicznych potwierdziło, że regularny delikatny masaż dolnej części brzucha przed i w trakcie menstruacji zmniejsza natężenie bóli skurczowych. Na przykład w randomizowanym badaniu z udziałem studentek cierpiących na pierwotną dysmenorrheę, 15-minutowy masaż podbrzusza wykonywany codziennie przez tydzień przed spodziewaną miesiączką istotnie zmniejszył poziom bólu menstruacyjnego w porównaniu z grupą kontrolną ( The Effect of Aromatherapy Abdominal Massage on Alleviating Menstrual Pain in Nursing Students: A Prospective Randomized Cross-Over Study - PMC ). W tym badaniu masaż połączono z aromaterapią (użyto mieszanki olejków eterycznych: cynamonowego, goździkowego, różanego i lawendowego w oleju bazowym), co dodatkowo wzmogło efekty – w grupie otrzymującej masaż aromaterapeutyczny ból menstruacyjny był wyraźnie słabszy i krótszy, a krwawienie mniej obfite niż w grupie otrzymującej sam masaż olejem placebo ( The Effect of Aromatherapy Abdominal Massage on Alleviating Menstrual Pain in Nursing Students: A Prospective Randomized Cross-Over Study - PMC ). Sugeruje to, że zarówno sam masaż, jak i ewentualne dodatki (zapach, ciepło olejków) działają synergicznie, przynosząc ulgę. Inne prace również raportują pozytywne wyniki: masaż określany jako “abdominal meridian massage” okazał się bardzo skuteczny w uśmierzaniu bólów miesiączkowych – kobiety poddawane takiemu zabiegowi zgłaszały istotne zmniejszenie skurczów i dolegliwości w porównaniu z tymi, które nie otrzymały masażu (Articles: dysmenorrhea-therapy « metajournal.com). Mechanizmy stojące za tym efektem to prawdopodobnie rozluźnienie mięśniówki macicy i okolic miednicy, poprawa ukrwienia (co przyspiesza odprowadzanie prostaglandyn wywołujących ból) oraz ogólne działanie relaksacyjne masażu obniżające percepcję bólu. Warto zaznaczyć, że masaż brzucha przy bólach menstruacyjnych jest prosty do zastosowania samodzielnie – kobieta może delikatnie masować okolice podbrzusza kolistymi ruchami dłoni z niewielkim naciskiem, co często instynktownie robi się przy skurczach (tzw. „obejmowanie się za brzuch”). Opisane badania wskazują jednak, że systematyczny masaż wykonany poprawnie (np. codziennie przez kilka dni) daje wyraźniejszą ulgę niż sporadyczne ruchy. Z tego powodu masaż brzucha jest polecany przez niektórych specjalistów jako element niefarmakologicznej terapii bólu miesiączkowego, obok takich metod jak termofory czy ćwiczenia rozluźniające.
  
  

• Bóle kolkowe u niemowląt: Delikatne głaskanie brzuszka jest często rekomendowane przez pediatrów i położne jako sposób na złagodzenie kolki niemowlęcej, czyli napadowego bólu brzucha u niemowląt. Choć etiologia kolki jest złożona (m.in. niedojrzałość jelit, gromadzenie gazów, napięcie emocjonalne), masaż jest bezpieczną metodą, którą rodzice mogą stosować, by ulżyć dziecku. Dostępne badania wskazują na umiarkowaną skuteczność tej interwencji. W dwóch kontrolowanych próbach klinicznych wykazano, że regularny masaż niemowlęcia z kolką znacząco redukował czas płaczu i objawy bólowe w porównaniu z dziećmi, które nie otrzymywały masażu (). Rodzice masowali brzuszki dzieci (często z użyciem ciepłego olejku, kolistymi ruchami dłoni) codziennie przez kilka tygodni, co przyniosło poprawę – maluchy były spokojniejsze, mniej podkurczały nóżki i rzadziej występowały u nich epizody długotrwałego płaczu. Co ważne, w tych badaniach nie zaobserwowano żadnych negatywnych skutków ubocznych takiej terapii (). W jednym z badań porównywano nawet masaż z użyciem olejku lawendowego vs. brak masażu – w grupie masowanej odnotowano istotnie mniej objawów kolki () (). Mechanizm działania u niemowląt polega prawdopodobnie na ułatwieniu odejścia gazów (poprzez stymulację ruchów jelit) oraz na ogólnym uspokojeniu dziecka poprzez kojący dotyk (redukcja stresu niemowlęcia i poprawa interakcji rodzic-dziecko). Choć nie wszystkie badania są jednoznaczne (przeglądy wskazują, że potrzeba więcej dowodów o wysokiej jakości), masaż brzuszka pozostaje zaleceniem pierwszej linii przy kolce, jako że potencjalne korzyści przewyższają ewentualny brak efektu. W praktyce stosuje się tzw. masaż metodą „I LOVE U” – rodzic kreśli na brzuszku dziecka litery „I”, „L”, „U” odpowiednimi ruchami, co pomaga przesuwać gazy w jelitach. Takie delikatne ćwiczenia często istotnie zmniejszają grymaszenie i ból malucha. Reasumując, u niemowląt delikatny masaż brzucha może przynieść ulgę w bólach kolkowych, choć reakcja jest indywidualna.
  
  

• Ból w trakcie porodu: Masaż (szczególnie technika effleurage) jest szeroko stosowany jako niefarmakologiczna metoda łagodzenia bólu porodowego. Kobiety rodzące często intuicyjnie masują dolną część brzucha lub lędźwie podczas skurczów, a partnerzy czy położne również wykorzystują dotyk, by pomóc przetrwać najtrudniejsze fazy porodu. Efektywność takiego masażu została potwierdzona w badaniach. W randomizowanych badaniach z udziałem rodzących stwierdzono, że u kobiet otrzymujących delikatny masaż brzucha w pierwszej fazie porodu natężenie bólu było istotnie mniejsze niż u kobiet, które polegały wyłącznie na standardowej opiece bez masażu () (). Przykładowo, w jednym z badań porównano skalę bólu u rodzących – grupa, która otrzymywała 30-minutowy masaż effleurage w fazie aktywnej porodu, notowała niższe wyniki bólu zarówno bezpośrednio po masażu, jak i w kolejnych godzinach, podczas gdy w grupie kontrolnej poziom bólu narastał () (). Co więcej, 60% kobiet w grupie masażu oceniło tę metodę jako bardzo pomocną w uśmierzaniu bólu porodowego (). Masaż brzucha w czasie skurczu działa poprzez rozproszenie uwagi (kobieta koncentruje się na odczuciu ruchu dłoni na skórze zamiast tylko na bólu) oraz poprzez lokalne zmniejszenie napięcia mięśniowego w rejonie macicy. Choć sam masaż nie usunie całkowicie silnych doznań towarzyszących skurczom, badane kobiety odczuwały go jako przynoszący ulgę i poprawiający tolerancję bólu. Ważne jest, że effleurage można wykonywać między skurczami i w ich trakcie, w harmonii z oddechem rodzącej – ten rytuał daje poczucie kontroli i współpracy z ciałem, co redukuje lęk i napięcie, a tym samym do pewnego stopnia zmniejsza ból. Warto dodać, że masaż podczas porodu jest bezpieczny (o ile ciąża nie ma powikłań) i nie wiąże się z efektami ubocznymi typowymi dla znieczulenia farmakologicznego. Z tego względu wiele wytycznych dotyczących porodu naturalnego zaleca rozważenie masażu jako elementu opieki okołoporodowej. Podsumowując, łagodny masaż brzucha jest skutecznym sposobem na redukcję bólu porodowego, co potwierdzają zarówno badania naukowe, jak i relacje wielu rodzących ( Maternity | Massage During Labor | Corewell Health ) ().
  
  

Należy zauważyć, że skuteczność masażu może różnić się indywidualnie. Na odczuwanie bólu wpływa wiele czynników (przyczyna bólu, stan emocjonalny pacjenta, indywidualna wrażliwość), dlatego nie u każdej osoby uzyska się taki sam poziom ulgi. Niemniej jednak, omawiane dowody pokazują wyraźny trend korzyści z delikatnego masażu brzucha w różnych sytuacjach klinicznych.

Wpływ delikatnego masażu brzucha na IBS, nerwice, depresję i stany lękowe

1. Mechanizmy działania masażu brzucha na układ nerwowy i trawienny

Delikatny masaż brzucha może działać terapeutycznie na IBS, nerwicę, depresję i stany lękowe poprzez kilka udokumentowanych mechanizmów:

1.1. Regulacja osi jelitowo-mózgowej

Oś jelitowo-mózgowa (gut-brain axis) to dwukierunkowy szlak komunikacyjny między jelitami a mózgiem, obejmujący układ nerwowy, hormonalny i immunologiczny. Zaburzenia tej osi są związane z IBS, depresją i lękiem (Foster et al., 2017). Delikatny masaż brzucha może wspierać regulację tej osi poprzez:

• Pobudzenie nerwu błędnego, który wpływa na funkcjonowanie jelit i reakcję organizmu na stres (Breit et al., 2018).

• Zmniejszenie stanu zapalnego, który często towarzyszy IBS i depresji, poprzez redukcję poziomu cytokin prozapalnych (D'Mello et al., 2020).

• Wpływ na mikrobiotę jelitową, której zaburzenia są powiązane z problemami psychicznymi i trawiennymi (Cryan et al., 2019).

1.2. Redukcja kortyzolu i stresu

Delikatny masaż brzucha aktywuje układ przywspółczulny i obniża poziom kortyzolu – hormonu stresu, który ma kluczowe znaczenie w nerwicach i IBS. Badania wykazały, że masaż obniża kortyzol i zwiększa poziom serotoniny oraz dopaminy, co poprawia nastrój i zmniejsza napięcie (Field et al., 2005).

1.3. Modulacja układu serotoninergicznego

Serotonina (5-HT) pełni istotną rolę zarówno w układzie trawiennym (gdzie 90% serotoniny organizmu jest syntetyzowane w jelitach), jak i w regulacji nastroju. Dysregulacja serotoniny jest związana z IBS oraz depresją (Yano et al., 2015). Masaż brzucha może zwiększać aktywność układu serotoninergicznego poprzez pobudzenie nerwu błędnego i poprawę funkcji jelit.

2. Delikatny masaż brzucha w terapii IBS

IBS to zaburzenie czynnościowe przewodu pokarmowego, w którym stres i nadmierna aktywność układu nerwowego mogą nasilać objawy (Mayer et al., 2014). Dowody naukowe wskazują, że delikatny masaż brzucha:

• Poprawia motorykę jelit, redukując zaparcia i wzdęcia (Lämås et al., 2009).

• Zmniejsza wrażliwość trzewną, co oznacza redukcję bólu i dyskomfortu w jamie brzusznej (Pellissier & Bonaz, 2017).

• Obniża poziom lęku, który jest jednym z głównych czynników nasilających objawy IBS (Tillisch et al., 2013).

Jedno z badań wykazało, że pacjenci z IBS po masażu brzucha odczuwali istotne zmniejszenie objawów w porównaniu do grupy kontrolnej (Lämås et al., 2009).

3. Delikatny masaż brzucha w terapii nerwicy i stanów lękowych

Stany lękowe są często związane z nadmiernym napięciem układu współczulnego i wysokim poziomem kortyzolu. Delikatny masaż brzucha pomaga w terapii lęku poprzez:

• Pobudzenie nerwu błędnego, który obniża poziom lęku i poprawia zdolność organizmu do regulacji emocji (Porges, 2011).

• Zmniejszenie aktywności ciała migdałowatego, które odpowiada za reakcję lękową (Hölzel et al., 2011).

• Obniżenie napięcia mięśniowego, które często towarzyszy stanom lękowym (Diego et al., 2004).

Badania sugerują, że osoby regularnie poddawane masażowi wykazują istotne obniżenie poziomu lęku i poprawę funkcji relaksacyjnych (Rapaport et al., 2010).

4. Delikatny masaż brzucha w terapii depresji

Depresja jest związana z dysregulacją neuroprzekaźników, stresem oksydacyjnym i stanem zapalnym. Masaż brzucha może wspierać leczenie depresji poprzez:

• Zwiększenie poziomu serotoniny i dopaminy, co poprawia nastrój i redukuje objawy depresyjne (Hernandez-Reif et al., 2001).

• Obniżenie poziomu cytokin prozapalnych, które są podwyższone u osób z depresją (D'Mello et al., 2020).

• Redukcję objawów somatycznych, takich jak bóle brzucha czy napięcie mięśniowe, często współwystępujących z depresją (Field, 2010).

Przegląd badań klinicznych wykazał, że masaż może skutecznie zmniejszać objawy depresji, porównywalnie do terapii farmakologicznej u pacjentów z umiarkowaną depresją (Rapaport et al., 2010).

5. Podsumowanie i wnioski

Delikatny masaż brzucha działa korzystnie w terapii IBS, nerwic, depresji i stanów lękowych poprzez:

✅ Regulację osi jelitowo-mózgowej i poprawę funkcji jelit.
✅ Obniżenie kortyzolu, zmniejszenie stresu i poprawę samopoczucia.
✅ Pobudzenie nerwu błędnego, co sprzyja relaksacji i redukcji lęku.
✅ Zwiększenie poziomu serotoniny i dopaminy, kluczowych neuroprzekaźników regulujących nastrój.
✅ Zmniejszenie wrażliwości trzewnej, co redukuje ból i napięcie w IBS.
✅ Obniżenie aktywności ciała migdałowatego, co sprzyja lepszej regulacji emocji.

6. Źródła naukowe

• Breit S. et al. (2018). The role of the vagus nerve in the gut-brain axis. Frontiers in Psychiatry.

• Cryan J. F. et al. (2019). The microbiota-gut-brain axis. Physiological Reviews.

• D'Mello C. et al. (2020). The role of inflammation in depression and fatigue. Frontiers in Immunology.

• Field T. et al. (2005). Cortisol decreases and serotonin increases with massage therapy. International Journal of Neuroscience.

• Foster J. A. et al. (2017). Gut microbiome and mental health. Annual Review of Neuroscience.

• Hernández-Reif M. et al. (2001). Massage therapy reduces anxiety and depression. International Journal of Neuroscience.

• Mayer E. A. et al. (2014). Gut-brain interactions in IBS. Nature Reviews Gastroenterology & Hepatology.

• Rapaport M. H. et al. (2010). A randomized study of massage therapy in depression. Journal of Clinical Psychiatry.

• Tillisch K. et al. (2013). Functional connectivity between brain and gut in IBS. Gastroenterology.

• Yano J. M. et al. (2015). Serotonin production in the gut. Cell.

1. Zespół jelita drażliwego (IBS):

• "Abdominal Massage Improves the Symptoms of Irritable Bowel Syndrome by Regulating Mast Cells via the Trypase-PAR2-PKCε Pathway in Rats"​PubMed+2ResearchGate+2pmc.ncbi.nlm.nih.gov+2
  To badanie sugeruje, że masaż brzucha może łagodzić objawy IBS poprzez regulację komórek tucznych i szlaku tryptazy-PAR2-PKCε. ​

• "Abdominal Massage Reduces Visceral Hypersensitivity via Regulating Enteric Glial Cells and Mast Cells in a Rat Model of Irritable Bowel Syndrome"​ResearchGate+5Wiley Online Library+5PubMed+5
  Badanie na modelu zwierzęcym wykazało, że masaż brzucha może zmniejszać nadwrażliwość trzewną poprzez regulację komórek glejowych jelit i komórek tucznych. ​

2. Nerwice i stany lękowe:

• "Observation on the Efficacy of Abdominal Massage in Treating Generalized Anxiety Disorder: A Randomized Controlled Trial Study Protocol"​bezmialemscience.org+3ResearchGate+3cureus.com+3
  Protokół badania oceniającego skuteczność masażu brzucha w leczeniu uogólnionego zaburzenia lękowego oraz jego wpływ na mikrobiotę jelitową pacjentów. ​

3. Depresja:

• "Massage Therapy for Anxiety and Depression"​scholarworks.umass.edu
  Przegląd literatury wskazujący, że terapia masażem jest skuteczną metodą redukcji objawów lęku i depresji. ​scholarworks.umass.edu

4. Ogólne korzyści masażu:

"Effects, Side Effects, and Contraindications of Relaxation Massage: A Systematic Review of Randomized Controlled Trials"​ResearchGate+2mdpi.com+2bezmialemscience.org+2

Systematyczny przegląd badań kontrolowanych wskazujący, że masaż relaksacyjny może obniżać poziom lęku i depresji, szczególnie u kobiet w ciąży. ​

Pomimo, że delikatny masaż brzucha może stanowić cenne uzupełnienie terapii konwencjonalnych w leczeniu IBS, nerwic, depresji, zaburzeń snu i stanów lękowych, jednak przed wprowadzeniem takiej praktyki zaleca się konsultację z lekarzem lub specjalistą w celu dostosowania jej do indywidualnych potrzeb Pacjenta.